Endometrioza, a starania o dziecko

Ściana macicy składa się z trzech warstw – surowiczej, położonej najbardziej powierzchownie, środkowej – mięśniowej i śluzowej, czyli endometrium, wyściełającego jamę macicy. Endometrium jest tą warstwą, która narasta w pierwszej fazie cyklu, staje się przekrwiona w drugiej, by na początku kolejnego cyklu się złuszczyć, co objawia się jako miesiączka. W niej również zagnieżdża się zarodek na początku ciąży.

Endometrioza oznacza obecność endometrium w innym miejscu niż jama macicy. Zwykle mają one postać guzków i torbieli, najczęściej stwierdza się w miednicy małej, na jajniku, rzadziej na jelicie czy otrzewnej. Istnieje nawet opisany przypadek endometriozy, którą stwierdzono w gałce ocznej! Endometrium położone poza jamą macicy powoduje powstawanie miejscowych stanów zapalnych i zrostów, co skutkuje silnymi bólami, nietypowymi krwawieniami i trudnością z zajściem w ciążę. Szczególnym przypadkiem endometriozy jest adenomioza, czyli sytuacja wrastania endometrium w warstwę mięśniową macicy.

• Stopień I (minimalny) – charakteryzuje się obecnością jedynie niewielkich ognisk endometriozy w obrębie macicy, jajników, jajowodów lub otrzewnej. Mogą występować również drobne zrosty, jednak nie mają one więcej niż 5 mm średnicy.
• Stopień II (łagodny)  – charakteryzuje się obecnością większych i bardziej rozległych ognisk endometriozy. Mogą być one zlokalizowane w jajnikach, jajowodach lub w zagłębieniu odbytniczo-macicznym. Zrosty mają zwykle więcej niż 5 mm i występują pomiędzy jajnikami a więzadłami szerokimi (krzyżowo-macicznymi). Zauważalne są również torbiele endometrialne (czekoladowe).
• Stopień III (umiarkowany) – charakteryzuje się obecnością licznych zrostów w obrębie więzadeł krzyżowo-macicznych, jajników, jajowodów oraz strzępek jajowodów.
• Stopień IV (ciężki) – charakteryzują się obecnością licznych zrostów, które prowadzą do deformacji pobliskich narządów. Macica jest nieruchoma, przyrośnięta w tyłozgięciu do jelit. Jelita są w zrostach z zagłębieniem odbytniczo-macicznym, więzadłami odbytniczo-macicznymi bądź trzonem macicy. Ogniska endometriozy mogą być obecne również w takich narządach, jak: pęcherz moczowy, wyrostek robaczkowy, pochwa czy szyjka macicy.

Jednoznaczna przyczyna endometriozy jest niestety nieznana, podejrzewa się wsteczny odpływ endometrium w trakcie miesiączki przez jajowody do miednicy, przyczyny hormonalne i immunologiczne. Teorie te mają tyle zwolenników, ile przeciwników. Warto wspomnieć, że endometrioza występuje rodzinnie: sześć – siedem razy częściej u kobiet, u których matek lub sióstr stwierdzono ją wcześniej.

Objawy endometriozy są tak jak wspomniano niespecyficzne, ale też często bagatelizowane. Pacjentki skarżą się na silne, przewlekłe bóle i obfite krwawienia miesięczne. U niektórych dolegliwości zanikają po miesiączce, część odczuwa te dolegliwości stale.

Badaniem pozwalającym najpewniej rozpoznać endometriozę jest operacja laparoskopowa z biopsją zmian w formie guzków i torbieli, których wygląd sugeruje endometriozę.
W USG nie widać ognisk endometriozy, czasami można stwierdzić torbiel jajnika, tyłozgięcie macicy czy guzki położone w okolicy krzyżowej. Jeśli dodatkowo stwierdza się charakterystyczne objawy, a w badaniu ginekologicznym bolesność i sztywną, nieruchomą macicę, to rozpoznanie jest wysoce prawdopodobne. Część ginekologów zleca też badanie z krwi białka Ca-125, którego poziom jest podwyższony w stanach zapalnych i nowotworowych, ale badanie to nie jest ani potwierdzające ani wykluczające dla endometriozy. Obecnie też wiele pacjentek ma wykonywany rezonans magnetyczny, ale on też nie daje pewnej diagnozy.

Leczenie endometriozy jest wyłącznie objawowe,  ma na celu łagodzenie bólu, zmniejszenie obfitości krwawień i poprawę komfortu życia. Metodą nieinwazyjną, która przynosi ulgę wielu pacjentkom jest antykoncepcja hormonalna, która nie wpływa na płodność po zakończeniu terapii.

W przypadku braku poprawy można zastosować leczenie operacyjne – laparoskopię. W jej trakcie można usunąć guzki i torbiele endometrialne i uwolnić zrosty, które często endometrioza powoduje, czy usunąć torbiel endometrialną widoczną na jajniku. Niestety w badaniach klinicznych nie wykazano jednoznacznie wpływu laparoskopii na zwiększenie szansy na ciążę. Każda decyzja o operacji zależy od stopnia zaawansowania i lokalizacji endometriozy i jest podejmowana indywidualnie.

Na wstępie warto zaznaczyć, że nie każda kobieta z endometriozą będzie miała problemy z zajściem w ciążę, wiele z tych pacjentek nie wymaga leczenia niepłodności, spontanicznie zachodzi w ciążę i rodzi zdrowe dzieci. Jednocześnie pacjentki z rozpoznaną niepłodnością i endometriozą wymagają specjalnego podejścia.

Istnieje wiele teorii wyjaśniających zaburzenia płodności w endometriozie. Pierwsza to wpływ miejscowych stanów zapalnych wywołanych przez ogniska endometriozy, po których powstają zrosty zaburzające drożność jajowodów.
W przypadku adenomiozy (czyli endometriozy w obrębie warstwy mięśniowej macicy) implantacja zarodka jest znacznie utrudniona, zaś u kobiet z torbielami endometrialnymi na jajnikach rezerwa jajnikowa jest często obniżona.

U pacjentek poniżej 35 roku życia z endometriozą I lub II stopnia oraz z prawidłowym obrazem jajowodów i zachowaną rezerwą jajnikową można zalecić postawę wyczekującą (tak jak u innych kobiet w tej grupie wiekowej) lub wykonać 3- 6 prób inseminacji po stymulacji hormonalnej jajników. I tu ponownie badania nie dają jednoznacznej odpowiedzi: w niektórych nie wykazano większej skuteczności inseminacji w stosunku do postawy wyczekującej, według innych warto takie próby podjąć.
W przypadku niedrożności jajowodów podejmuje się próby leczenia operacyjnego.

U kobiet z endometriozą I i II stopnia w wieku powyżej 35 lat, lub młodszych z obniżoną rezerwą jajnikową, zaburzoną drożnością jajowodów lub u pacjentek z endometriozą III i IV stopnia niezależnie od wieku zaleca się zapłodnienie pozaustrojowe (in vitro).

Endometrioza utrudnia Ci możliwość zajścia w ciąże? Zapraszamy na konsultację ze specjalistą leczenia niepłodności w Medistica Ginekologia + Płodność.