Rak szyjki macicy jest piątym najczęstszym nowotworem rozpoznawanym w Europie. Na szczęście jest to też nowotwór, który można łatwo rozpoznać we wczesnym stadium i skutecznie leczyć. Rozpoznany dopiero w fazie zaawansowanej wiąże się z wysoką śmiertelnością i skomplikowanym leczeniem, obejmującym min. chemioterapię i rozległe operacje. W Polsce niestety o wiele częściej niż w innych krajach europejskich kobiety umierają z powodu raka szyjki macicy, czemu można by zapobiec wykonując regularnie cytologię i badanie ginekologiczne.

Za zdecydowaną większość przypadków raka szyjki macicy odpowiada wirus HPV (Human Papilloma Virus – ludzki wirus brodawczaka), zwłaszcza podtypy 16 i 18. Wirusem tym zakażamy się głównie poprzez kontakty seksualne, obecnie szacuje się, że połowa populacji aktywnej seksualnie jest nosicielem tego wirusa. Do czynników ryzyka zalicza się wczesny wiek inicjacji seksualnej, wielu partnerów seksualnych (prezerwatywa nie chroni przed zakażeniem!), inne choroby przenoszone drogą płciową, palenie tytoniu i choroby lub leki obniżające odporność. Obecnie w trakcie cytologii można wykonać badanie na nosicielstwo wirusa HPV.

Cytologia jest to badanie mikroskopowe komórek pobranych w trakcie wymazu z szyjki macicy. Badanie to ginekolog wykonuje podczas rutynowego badania ginekologicznego. Po wprowadzeniu do pochwy wziernika uwidacznia szyjkę macicy, a następnie specjalną szczoteczką (przypomina patyczek do uszu) pociera wejście do szyjki. Badanie jest bezbolesne, nie wymaga znieczulenia.
Zaleca się, by cytologię wykonywać w okresie między 5 dniu po miesiączce i 5 dniu przed kolejną miesiączką. Ze względu na to, że ciężko jest idealnie trafić w te dni, to poza okresem krwawienia, badanie pobrane w innej fazie cyklu niż zalecana też jest ważne. Na wynik badania może wpłynąć obecność nasienia, dlatego na 48 godzin przed badaniem powinno się powstrzymać od współżycia. Ponadto infekcja pochwy może zafałszować wynik, więc w przypadku grzybicy czy bakteriozy badanie powinno się wykonać po zakończeniu leczenia.
Po badaniu może wystąpić niewielkie krwawienie, co jest zjawiskiem absolutnie normalnym, nie wymaga leczenia i nie oznacza również, że wynik badania będzie nieprawidłowy.

Na to pytanie nie ma jednoznacznej odpowiedzi w wytycznych, a same zalecenia zmieniają się co kilka lat. NFZ w przypadku prawidłowego wyniku zaleca i refunduje wykonanie badania przesiewowego raz na 3 lata, co jest absolutnym minimum. Wielu ginekologów zaleca wykonywanie cytologii co rok, co jest uzasadnione niską czułością badania, co my również polecamy naszym pacjentkom. O wiele lepiej zainwestować w swoje zdrowie i ponieść dodatkowe koszty badania, a mieć pewność, że rak szyjki macicy zostanie wykryty we wczesnym, wyleczalnym stadium. Zapisując się do lekarza prywatnie nie powinnyśmy się obawiać, by zapytać o cennik.

Tu również wytyczne są różne. Na pewno cytologię powinna wykonywać każda kobieta w wieku 25-59 lat, również te nieaktywne seksualnie oraz dziewice. Niektórzy badacze doradzają wykonanie pierwszej cytologii po roku od rozpoczęcia współżycia oraz wydłużenie zalecanego wieku do 69 roku życia.

Cytologię należy również wykonywać w ciąży, najlepiej już w pierwszym trymestrze, ponieważ rak szyjki macicy w tym okresie może mieć bardzo ciężki przebieg. Karmienie piersią również nie jest przeciwwskazaniem do badania.

Do cytologii tak samo jak do badania ginekologicznego nie trzeba się specjalnie przygotowywać. Warto zabrać ze sobą aktualne wyniki badań, o ile takie posiadamy oraz kalendarz z zaznaczonymi datami miesiączek. Ponadto można zrobić listę pytań, które będziemy chciały zadać w trakcie wizyty.  Jeżeli podczas kontroli ma być pobrana cytologia, to jedyne co powinnyśmy zrobić dodatkowo, to przez 48 godzin powstrzymać się od współżycia. Depilacja okolic intymnych jest bez znaczenia dla lekarza.