Punkcja jajników – biopsja jajników w trakcie procedury in vitro

Punkcja jajników jest jednym z najważniejszych momentów procedury in vitro. Jej celem jest pobranie jak największej ilości komórek jajowych prosto z jajników, aby następnie je zamrozić lub poddać procedurze in vitro.

Przed nakłuciem pacjentka otrzymuje stymulację hormonalną, która ma za zadanie pobudzić jajniki do uwolnienia jak największej ilości komórek jajowych w danym cyklu.

Zabieg przeprowadza się w  krótkim znieczuleniu ogólnym, czyli w trakcie pobierania komórek jajowych pacjentka śpi i nic nie czuje.

Do kliniki pacjentka powinna zgłosić się około godzinę przed zabiegiem. W tym czasie zostanie jej założony wenflon i będzie mogła się przebrać w jednorazowe ubranie operacyjne. Niekiedy przed znieczuleniem wykonuje się USG, by potwierdzić obecność pęcherzyków. Jeżeli komórki są pobierane do procedury in vitro, to w czasie zabiegu, partner pacjentki będzie proszony o oddanie nasienia.

Podczas samego zabiegu na sali obecny jest anestezjolog i pielęgniarka, którzy czuwają nad znieczuleniem. Pacjentka zostanie poproszona o położenie się na łóżku, które ma możliwość ustawienia jej nóg w pozycji ginekologicznej. Następnie otrzyma maskę z tlenem do oddychania, a do wenflonu zostanie podany jej lek usypiający. Po uzyskaniu zgody anestezjologa, ginekolog wprowadzi do pochwy głowicę USG, aby uwidocznić pęcherzyki. Pod kontrolą obrazu przez ścianę pochwy zostanie wprowadzona igła, którą lekarz nakłuje jajnik i zaaspiruje zawartość pęcherzyków. Następnie w USG ocenia się, czy nie doszło do krwawienia. Po wyjęciu igły nie ma potrzeby zakładania szwów ani opatrunków. Następnie pacjentka jest budzona. Cała procedura trwa kilkanaście minut.

Po zabiegu w pacjentka powinna pozostać godzinę – dwie w klinice celem obserwacji. Niektórzy po znieczuleniu mogą wymiotować lub odczuwać zawroty głowy. Kilkanaście minut po wybudzeniu można pić, jeść i wstać z łóżka. Jeżeli po upływie dwóch godzin pacjentka nie czuje się na tyle dobrze, by wrócić do domu, może zostać dłużej w klinice oraz zamówić dodatkowy posiłek. Na sali pozabiegowej może jej towarzyszyć partner.

W pierwszej  połowie cyklu pacjentka powinna otrzymać stymulację hormonalną. Rodzaj użytego hormonu zależy od wieku, stanu zdrowia pacjentki, przyczyny niepłodności i doświadczenia kliniki. Z punktu widzenia pacjentki będą to zastrzyki podawane podskórnie w brzuch (można je podawać samodzielnie w domu) przez kilka lub kilkanaście dni przed punkcją.
W tym czasie, aż do punkcji, należy powstrzymać się od współżycia.

Przed znieczuleniem pacjentka otrzyma listę podstawowych badań krwi, które powinna wykonać przed zabiegiem oraz skierowanie na badanie EKG. Następnie będzie zaproszona na rozmowę z anestezjologiem, który wyjaśni na czym polega znieczulenie ogólne, jak się do niego przygotować, oceni stan zdrowia oraz pobierze pisemną zgodę na znieczulenie ogólne.
Anestezjologa należy poinformować o przyjmowanych lekach, chorobach przewlekłych, alergiach oraz aparacie ortodontycznym lub retencji, a także zabrać ze sobą wyniki badań.
Zabieg może zostać odroczony w przypadku konieczności wykonania dodatkowych badań (np. konsultacji kardiologa u osób z chorobami serca lub diabetologa u cukrzyków), konieczności modyfikacji leczenia przeciwkrzepliwego lub niedawno przebytej infekcji dróg oddechowych.

W otaczającej nas obecnie rzeczywistości, przed samym zabiegiem należy wykonać wymaz w kierunku koronawirusa.  W dniu zabiegu należy być na czczo, czyli przez 6 godzin nie spożywać pokarmów stałych, za to wodę i i płyny klarowne (czyli np. sok jabłkowy) można pić do 2 godzin przed zabiegiem. Przykładowo: jeśli zabieg mamy umówiony na 8 rano, oznacza to, że dzień wcześniej możemy normalnie jeść, a do godziny 6 rano możemy pić wodę. Rano przed zabiegiem należy wziąć prysznic i oddać mocz. Nie jest wymagana depilacja okolicy krocza. Nie należy stosować makijażu, lakieru do paznokci, kremów do twarzy ani balsamów do ciała, soczewek kontaktowych oraz należy zdjąć wszelką biżuterię.

Punkcję jajników przeprowadza się zwykle, gdy uwidocznią się przynajmniej 3 pęcherzyki. Statystycznie z pęcherzyka uzyskuje się 1-2 komórki jajowe. Ilość pęcherzyków zależy od rezerwy jajnikowej pacjentki, dla porównania – u zdrowych dawczyń  uzyskuje się około 12 komórek w cyklu stymulowanym.

Po pobraniu, embriolog w laboratorium ocenia dojrzałość komórek i wybiera te, które dają największe szanse na zapłodnienie. Jeżeli pacjentka podjęła decyzję o zapłodnieniu in vitro to tego samego dnia wykonywana jest procedura zapłodnienia. Ilość przygotowywanych zarodków do transferu zależy również od decyzji pary. Chcąc zminimalizować ryzyko ciąży mnogiej, która zawsze jest ciążą wysokiego ryzyka, kobietom do 35 roku życia podaje się jeden zarodek, a starszym – jeden lub dwa.

Zgodnie z polskim prawem zarodków nie można niszczyć. Pozostałe zarodki można zamrozić myśląc o ewentualnych przyszłych próbach in vitro lub przekazać innej parze do anonimowej adopcji. Jeżeli para nie zgadza się na mrożenie, to procedurze zapłodnienia poddaje się tylko taką ilość komórek, jaka będzie użyta do transferu bezpośrednio po punkcji.

Pobrane komórki jajowe można również zamrozić i wykorzystać do procedury zapłodnienia in vitro w przyszłości. Jest to rozwiązanie stosowane przede wszystkim u pacjentek z chorobą nowotworową i ciężkimi chorobami autoimmunologicznymi, gdzie w wyniku planowanego leczenia płodność może być zagrożona. Ponadto coraz częściej na takie rozwiązanie decydują się pacjentki chcące odłożyć macierzyństwo na później.

Jeżeli pacjentka ma być wkrótce po pobraniu oocytów, poddana procedurze transferu zarodka, to od pierwszego dnia po pobraniu komórek jajowych zaleca się suplementację progesteronu, który wspomaga przygotowanie endometrium do implantacji zarodka. Jest to spowodowane tym, że cykl, w którym pacjentka otrzymuje stymulację hormonalną różni się w wielu aspektach od cyklu naturalnego i organizm może nie wytwarzać wystarczającej ilości tego hormonu.
Transfer przeprowadza się 3-5 dni od pobrania. Po transferze zaleca się spokojny tryb życia przez kilka dni, następnie w 10-12 dobie wykonuje się badanie beta-hCG z krwi celem sprawdzenia, czy doszło do ciąży.

Jeżeli komórki jajowe lub zarodki mają być mrożone, to po kilku dniach, zależnie od samopoczucia, pacjentka może wrócić do swoich typowych aktywności. Powrót do aktywności fizycznej zależy od indywidualnych zaleceń lekarza, u większości pacjentek.